Avrupa Birliği Ülkeleri Dışından Gelen Yabancılar

Avrupa Birliği ülkeleri vatandaşlığına sahip olmayan yabancılar, üçüncü ülke vatandaşları (Drittstaatsangehörige) olarak tanımlanır. Burada verilecek bilgiler bu grubun Almanya’daki yasal konumuyla ilgilidir. Avrupa Birliği vatandaşları ile ilgili bilgiler için ayrıca, bkz. Bölüm Avrupa Birliği (AB) Ülkeleri Vatandaşları ve Aile Üyeleri.

Avrupa Birliği vatandaşı olmayan (Drittstaatsangehörige) yabancıların konumuyla ilgili ayrıntılar

Üçüncü ülke vatandaşları Almanya’ya gelişte ve kalma durumunda İkamet Yasası’na tabidirler. İkamet yasası iki ayrı oturma izni tanımlar: Süresiz ‘yerleşme izni’ (Niederlassungserlaubnis) ve süreli ‘oturma izni’ (Aufenthalterlaubnis). Üçüncü ülke vatandaşlarının yasal konumlarıyla ilgili diğer farklılıklar ise ikametin amacına ve buna bağlı olarak verilen oturma iznine göre oluşur.

Ek bilgi: Vize de bir çeşit oturma iznidir. İçerik olarak vize işlemleri için bildirilen oturma amacına bağlı olarak aşağıda açıklanan iki ayrı oturma izni türüne uygundur. Temel fark vizenin yurt dışında ve bir Alman yurtdışı temsilciliği tarafından verilmiş olmasıdır. Vatandaşları Almanya için vize alma zorunluluğunda olan devletler çoğunluktadır. Bu durumda Almanya’ya gelmeden önce yurtdışındaki Alman temsilciliklerine vize için başvurmak gereklidir. Almanya’da planlanan oturma amacını vize için verilen başvuruda doğru şekilde belirtilmelidir.

Dışişleri Bakanlığı‘nın vize işlemleriyle ilgili uygulamaları (örneğin vize zorunluluğu olan ülkeler) konusunda İnternet sitesine www.auswaertiges-amt.de bakınız.

Oturma izni genelde süreli olarak verilir. Süreli verilen bu izin, çoğu durumda süresiz oturmanın temelini oluşturur. Oturma izni alındıktan belli bir süre sonra ve bazı şartlar yerine getirildiği takdirde yerleşme izni alma hakkı doğar. Oturma izni sadece belli bir amaca bağlı ve süreli olarak verilir. Oturma izniyle ilgili hangi haklara (çalışma olanağı, aile birleşimi, garantili oturma izni) sahip olunduğu konusu bu iznin hangi amaçla (çalışma, yüksek öğrenim, iltica vb.) alındığına bağlıdır.

Çalışma

Oturma izni eğer çalışmayı (işverene bağlı veya müteşebbis olarak) öngörüyorsa, alınacak izinle çalışma hakkına kavuşulur. İşverene bağlı olarak çalışanlarla ilgili aşağıdaki şu durum söz konusudur: Yabancılar dairesi oturma izni verilmesi için yabancılar yasasına göre genel şartların yerine getirilmesini kontrol eder. Yabancılar dairesi şartlar yerine getirilmiş ise çalışma dairesinden (Agentur für Arbeit) çalışma izni verilmesi için onay ister. Bu konuda izlenen temel kural, yapılacak işe talip Alman veya eşdeğer uyruklu (örneğin Avrupa Birliği vatandaşları veya uzun bir süreden beri Almanya’da yaşayan üçüncü ülke vatandaşları) kişilerin olup olmamasıdır (Öncelik verme/Vorrangprinzip). Eğer öncelik verilecek kişiler yoksa, çalışma izni verilir. Almanya veya Avrupa Birliği vatandaşlarına eşit çalışma haklarına kavuşabilmek, belli süreler dolduktan sonra da olanaklıdır.

Ek bilgi: Almanya’da yasal olarak yaşamakta olan Türk vatandaşları ve aileleri için çalışma izni alma konularında ayrıcalıklı özel kurallar geçerlidir. Bir işverene bağlı olarak tüm işkollarında çalışma olanağına ulaşabilmek için Türk vatandaşlarının örneğin aynı iş yerinde dört yıl çalışmaları yeterli sayılır.

Dikkat edilecek konu: Adı geçen oturma izni türleri ancak başvuru dilekçeleri verilerek uzatılır veya süresiz oturma iznine çevrilir. Başvurular zamanında yapılmalıdır. Oturma izni bitmeden bu işlemin yapılmasında yarar vardır. Başvurular oturma izninin bitiminden sonra yapılmamalıdır. Böyle bir duruma, önce oturma iznini şekilsel olarak geçersiz konuma getirdiğinden ve bunun sonucunda kazanılan hakların kaybına neden olabileceğinden, fırsat verilmemelidir. Örneğin oturma izninin geçerliliği 18 Şubat günü bitiyorsa, uzatma başvurusu en geç o gün veya daha iyisi bu tarihten önce yapılmalıdır!

Yerleşme izni oturma izinleriyle ilgili durumu garanti altına alır. Bu izin zaman ve mekanla kısıtlanamaz ve çalışma dairesinin iznine bağlı olmadan her türlü çalışma hakkını öngörür. Yerleşme izni alınarak her türlü işte çalışılabilir (Bazı meslek dallarıyla ilgili istisnalar vardır: Doktorluk, memuriyeti öngören meslekler vb.).

Yerleşme izni almak için şartlar oluştuğunda derhal başvurulmalıdır.

Yerleşme izni çoğu durumda hemen verilmez. Yüksek kalifiye sıfatına sahip kişilerle ilgili uygulamalarda ayrıcalıklar vardır. Siyasi nedenlerle Almanya’nın kabul ettiği kişilere yerleşme izni verilmesi gibi başka istisnai durumlar da vardır. Almanya‘ya gelen kontenjan mülteci grubuna (örneğin eski Sovyetler Birliği’nden gelen Yahudiler) dahil kişiler de yerleşme izni alırlar. Diğer grupların tümünün süresiz oturma izni almak için belli bir süreyi doldurmaları gereklidir. Amaca bağlı olarak verilen oturma iznine bağlı olarak diğer bazı şartlar yerine geldiğinde, yerleşme iznine sahip olma hakkı doğar.

Genel olarak aşağıdaki şartların yerine getirilmesi gereklidir:

• Oturma iznine beş yıldan beri sahip olma
• Beş yıldan beri sosyal sigortalı bir işte çalışma
• Geçim masraflarının garantili olması
• Kişi ve aile için yeterli büyüklükte konut
• Yeterli derecede Almanca bilgisi
• Almanya’nın toplumsal ve siyasal yapısı üzerine temel bilgiye sahip olma

Eşlerden birisi eğer diğer eş sosyal sigortalı bir işe sahip olma şartını yerine getiriyorsa, aynı hakka sahip olabilir. Çocuklar için geniş istisnalar vardır. Çocuklar 16 yaşını doldurdukları zaman, eğer beş yıldan beri Almanya’da bulunuyorlarsa ve oturma iznine sahipseler, yerleşme izni alabilirler. Yerleşme izni alma konusunda mülteciler için de özel kurallar vardır. Bu kişiler normal olarak üç yıl sonra yerleşme iznine sahip olabilirler.

Bilgi: Oturma izninizin uzatılması durumlarında ilgili kişiyle yerleşme izni almak için hangi şartları yerine getirmeniz konusu üzerine konuşup, bilgi toplamanızda yarar vardır.

Dikkat edilecek konu: Oturma iznine sahip kişiler de yurt dışında kaldıklarında Almanya’daki haklarını kaybedebilirler. Yurt dışında geçirilen her tatil veya her ziyaret doğal olarak oturma haklarınızın yitirilmesi anlamına gelmez. Ama ilgili kişilerin yurt dışına çıkmaları geçici bir zamanı kapsamayıp devamlılık kazanan bir durum ise (örneğin Almanya’daki konutu terk etme), Almanya’daki oturma izni yurt dışına çıkıldığı andan itibaren derhal ve otomatikman kaybolur. Bu gibi durumlarda yurtdışına geçici bir müddet için gidilse bile, tehlike vardır. Altı aydan fazla yurt dışında kalındığında, oturma veya yerleşme izni genellikle doğrudan kaybolur. Bundan dolayı uzun süreli yurt dışı ziyaretleri yapmak niyetinde iseniz, yabancılar dairesiyle durumu konuşmanızda yarar vardır. Hakların kaybedilmemesi için yasalarda istisnai durumlar (askerlik hizmeti veya emeklilik durumu gibi) öngörülmüştür.

Çalışma amacıyla (işverene bağlı olarak veya müteşebbis olarak) verilen oturma izinleri çeşitlidir. Hangi iznin sizin için söz konusu olduğu, amaçlanan işin yapısına göre belirlenir. Buradaki ayrım meslek eğitimine gerek olmayan basit işe, kalifiye işe, yüksek kalifiye işe ve girişimciliğe (müteşebbislik) göre yapılır.

Basit İş

Meslek eğitimine dayanmayan bir iş için oturma izni verilmesi genelde olanaksızdır. Ancak bu konuda devletler arası anlaşmalar varsa veya yasal yönetmelik gerek görüyorsa oturma izni istisnai olarak verilebilir.

Kalifiye İş

Kaliteli meslek eğitimi yapmış yabancıların çalışmasına sadece belli meslek gruplarında izin verilir. Bu konudaki meslek grupları yasal yönetmelikle belirlenir. Eğer kamunun yararına olan bir durum varsa, kalifiye bir işin yapılması için, istisnai olarak oturma izni verilebilir.

Yüksek Kalifiye İş

Yüksek kalifiye iş yapan kişiler özel durumlarda başlangıçtan itibaren yerleşme izni alabilirler. Bunun için iş yerinin hazır olması ve çalışma dairesinin gerekli izni vermesi şarttır. Yüksek kalifiye iş yapan kişi özellikle konusunda uzman olan araştırmacı, öğretim görevlisi veya üst düzeydeki bilim adamıdır. Ayrıca yönetici konumunda ve aylık maaşları belli bir sınırın üzerinde olan ( yaklaşık 4000 €) uzman kişilerde yüksek kalifiye iş yapan olarak sayılır.

Girişimci (Müteşebbis)

Bir iş yeri kurma için girişimciye oturma izni verilebilir. Bunun için belli şartların, özellikle yapılacak işin Alman ekonomisine yararlı olması gibi, yerine gelmesi gereklidir. Yatırım miktarının en az 1 milyon euro olması ve on iş yerinin yaratılması durumunda aranan şartlar yerine gelmiş demektir. Eğer yatırım miktarı veya iş yeri sayısı istenilenden düşük ise iş fikri, yatırım miktarı, kişinin girişimcilik deneyimi gibi şartlar ilgili meslek odalarının katkılarıyla yeniden gözden geçirilir. Yabancı girişimci 45 yaşın üzerinde ise, verilecek oturma izni, yeterli emeklilik garantisine sahip olması durumunda gerçekleşir.

Önce en fazla üç yıllık oturma izni verilir. Amaçlanan iş başarılı bir şekilde gerçekleşirse, olağan şartların dışına çıkılarak üç yılın sonunda yerleşme izni verilebilir.

Yüksek öğrenim veya öğrenim yerine başvuru amacıyla bir yabancıya oturma izni verilebilir. Öğrenim yerine başvuru amaçlı oturma süresi en fazla dokuz ay sürer. Öğrenim yerine sahip olarak bir yüksel okula başlayan kişiye iki yıllık oturma izni verilir. Öğrenim süresinde öğrenciler yılda 180 gün yarım günlük veya 90 gün tam günlük işlerde çalışma hakkına sahiptirler. Yüksek okul bünyesinde yardımcı asistanlık gibi işlerde de çalışma olanağı vardır. Öğrenim başarıyla sonuçlandıktan sonra oturma izni, işyeri bulma amacıyla bir yıl daha uzatılabilir. Çalışma amacıyla verilecek oturma izni için sonuçlanan öğrenime uygun bir işin bulunması ve bu işin bir yabancı tarafından yapılabilme olanağının bulunması gereklidir (bu genel olarak, öngörülen işyerinin bir Alman vatandaşı veya bir Avrupa Birliği vatandaşı veya ülkede uzun zamandan beri yaşayan bir üçüncü ülke vatandaşı tarafından doldurulamaması durumunda mümkündür).

Yüksek öğrenim yapmak isteyen yabancı öğrencilerle ilgili bilgiler için Deutsche Akademische Austauschdienst İnternet adresine www.daad.de veya www.campus-germany.de adresine bakınız. Ayrıca, bkz. Bölüm Mesleki Eğitim ve İleri Eğitim.

Mesleki Eğitim Amaçlı Oturma İzni

Mesleki eğitim amaçlı oturma izni verilebilir. Bunun için eğer devletlerarası anlaşmalar veya yasal yönetmelikler öngörmüyorsa, çalışma dairesinin iznine gerek vardır.

Üçüncü ülke vatandaşlarıyla ilgili aile birleştirmesi konusundaki kurallar çok ayrıntılıdır (Serbest dolaşım hakkı çerçevesinde AB vatandaşlarıyla ilgili aile birleştirmesi konuları aşağıdadır). Aile üyelerinin birleşme amacıyla yanına gelmek istedikleri kişinin, Almanya’daki oturma statüsü özellikle önemlidir.

Aile üyelerinin Almanya’da çalışma hakları, yanına geldikleri kişinin böyle bir hakka sahip olup olmadığına bağlıdır. Bundan dolayı birleşme amacıyla gelmiş aile üyeleri temelde aynı haklara veya aynı kısıtlamalara tabidir. ( örneğin iş pazarına sadece ikincil şartlarda girme).

Üçüncü ülke vatandaşları statüsündeki kişilerle yapılacak aile birleştirmesi durumlarında diğer bazı şartların da yerine getirilmesi gereklidir (örneğin yeterli büyüklükte konut ve Almanya’daki geçim masraflarının garanti altında olması gibi). İstisnai durumlar ancak sığınma hakkı almış kişilere (iltica hakkı olanlar ve Cenevre Konvansiyonu uyarınca mülteci sayılanlar) uygulanır. Zira bu kişiler için aile birleştirmesi sadece Almanya’da mümkündür. Öte yandan aile birleştirmesi çerçevesinde gelecek olan kişilerle ilgili çeşitli koşullar vardır:

Eşler (aşağıda a), ilgili kişinin çocukları (aşağıda b) ve bazı durumlarda kişinin diğer aile üyeleri (aşağıda c) birleştirme hakkına sahip grubu oluşturur.

• a) Eğer Almanya’da yaşayan eş yerleşme iznine sahipse eşini yanına getirme hakkına da sahiptir. Bazı durumlarda sadece oturma izni yeterli sayılabilir. Söz konusu olan durum (oturma izni), sığınma hakkına sahip mülteciler, beş yıldan beri oturma hakkına sahip kişiler ve üçüncü ülke vatandaşının Almanya‘ya geldiğinde evli olması ve eşin bir yılın üzerinde oturmasının beklendiği durumlar için geçerlidir. Bu şartların yerine getirilmemesi halinde (örneğin evliliğin Almanya’ya girişten sonra yapılması gibi), ilgili daire takdir hakkını kullanarak karar verir.
• b) Çocuklar, eğer velileri veya bakım hakkına sahip velisi Almanya’da yaşıyorsa ve oturma veya yerleşme iznine sahipse, sadece 16 yaşını dolduruncaya kadar birleşme hakkına sahiptir. Ayrıca söz konusu çocuklar 16 yaşını doldurmuşsa bu hak halen geçerlidir. Böyle bir durumda, Almanca dilini konuşması aranır veya çocuğun Almanya’ya hızlı bir şekilde uyum sağlayacağından yola çıkılır. Aynı durum, çocuğun velileri veya bakım hakkına sahip velisi ile yaşamını Almanya’ya taşıması ve bu kişilerin oturma veya yerleşme iznine sahip olmaları durumunda geçerlidir. Sığınma hakkına sahip kişilerin reşit olmayan çocukları 18 yaşını dolduruncaya kadar birleşme hakkına sahiptir. Eğer bu şartlar yerine getirilmiyorsa, ilgili dairenin çocuk birleştirmesi konusunda olumlu veya olumsuz takdir hakkı vardır. Böyle bir durumda çocuk için sadece mağduriyet durumu geçerliyse birleşmeye izin verilir.
• c) Bazı durumlarda ailenin diğer üyeleri (reşit çocuklar veya büyük anne ve babalar) aile birleştirmesi çerçevesinde gelebilirler. Ancak böyle bir durumun koşullarını yerine getirmek zordur. “Çok özel mağduriyet durumu”nun var olması gereklidir. Örneğin her iki tarafta yaşayan aile üyelerinden (Almanya’da ve yurt dışında) bir tarafın hastalık veya yaşlılıktan dolayı diğer bir tarafa bakım için acilen ihtiyacı olması, böyle bir durumu oluşturur.

“Hayat arkadaşlığı” konusunda ek bilgi: Almanya’da eşcinsel kişilerden oluşan beraberlikler/evlilikler mümkündür. Bu tür bir beraberlik durumunda yabancı olan eşcinsel kişi aile birleştirme haklarından diğerleri gibi yararlanır.

Ek bilgi: Alman vatandaşlığına sahip kişilerin aile birleşmesi şartları daha kolaydır. Örneğin böyle bir durumda üçüncü ülke vatandaşı konumunda olan çocuklar, reşit yaşa kadar Almanya‘ya gelebilirler. Geçim taahhüdü gibi konularda garantiler tam olmasa bile böyle bir durum, Almanya’da yaşayan diğer aile üyeleri yurt dışında yaşamaya zorlanamayacağından dolayı, aile birleştirmesini reddetmek için geçerli neden sayılmaz.

Ek bilgi: Cenevre Konvansiyonu’na dahil ve sığınma hakkı almış kişilerle ilgili aile birleştirmesinde olumlu ayrıcalıklar vardır (örneğin geçim masrafları garantisi zoraki şart değildir). Buna karşın uluslararası hukuktan veya insancıl nedenlerden dolayı oturma izni almış kişilerin aile birleştirmesi bir dizi kısıtlamalarla doludur. Çok karışık olan bu kuralları burada ayrıntılı olarak anlatma olanağı yoktur.

“Eşlere bağımsız oturma izni” konusunda ek bilgi: Bazı evlilikler geçimsizlikten ve hatta şiddet uygulandığından dolayı sona erer. Eskiden evli kişilerle ilgili oturma izninin uzatılması söz konusu olduğunda, izin alındığı zamanki şartlar aranırdı. Eğer ilgili kişiler süresiz oturma iznine (şimdi yerleşme izni) halen sahip değillerse ve ayrı bir yaşam sürüyorlarsa, yabancılar dairesi oturma izinlerini uzatmayabiliyordu. Ortaya çıkan bu sonuç, yasakoyucu için kabul edilemeyecek kadar sertti. Bundan dolayı eğer evlilik Almanya’da iki yılın üzerinde devam etmişse, oturma izninin uzatılması evlilik birliğinin ortadan kalkması durumunda bile gerçekleşmektedir. Evlilik iki yıl bitmeden sona ermişse ve mağduriyet durumu varsa (Härtefall) Yabancılar Dairesi eşlere bağımsız oturma izni verebilir. Ağır mağduriyet durumu, yasakoyucuya göre özellikle şiddet kullanan erkeklerden ayrılmak isteyen kadınların durumudur.

Aile birleştirmesi çerçevesinde istenen şartlar, yurt dışından Almanya’ya ziyaret amacıyla gelen aile üyeleri ve dost kişiler için geçerli değildir. Bu durumda üçüncü ülke vatandaşı statüsünde olan kişilere, Almanya’daki ziyaretleri kısa sürse de, vize alma zorunluluğu vardır. Ziyaretçi olarak gelmek isteyenler Alman yurt dışı temsilciliklerinden ücrete tabi vize almak için, başvuru yapmak zorundadırlar. Alman yurt dışı temsilciliklerinin vize verme konusundaki takdir hakkı geniştir. Özellikle yakın aile üyeleri konusunda ilişkiler göz önünde bulundurularak, vize ile ilgili verilecek kararın çoğunlukla olumlu olmasına çalışılır. Vize ile ilgili kararın olumlu olması için, ziyaretçinin Almanya’daki geçimi konusunda garantilerin verilmiş olması gereklidir. Bu durumda yapılacak olan iş, yerel ‘Yabancılar Dairesi’ne gidip davetlinin Almanya’daki masraflarının üstlenileceği konusunda bir garanti belgesi (Verpflichtungserklärung) imzalamaktır. Yabancılar Dairesi bu işlemin yapılması için belli bir ücret alır.

Bilgi: Dışişleri Bakanlığı‘nın vize işlemleriyle ilgili uygulamaları (örneğin vize zorunluluğu olan ülkeler) konusunda İnternet sitesine www.auswaertiges-amt.de bakınız.