Podręcznik o Niemczech  > Polityka i prawo  > Państwo i prawo

Państwo i prawo

Ustawa Zasadnicza

„Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem całej władzy państwowej.“ (Art. 1 ust. 1 Ustawy Zasadniczej)
„(1) Republika Federalna Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym. (2) Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją poprzez wybory, głosowania oraz poprzez specjalne organy ustawodawstwa, władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości. (3) Ustawodawstwo jest związane porządkiem konstytucyjnym, zaś władza wykonawcza i wymiar sprawiedliwości ustawą i prawem.“ (Art. 20 ust. 1, 2 i 3 Ustawy Zasadniczej)
Doktor

Grundgesetz (w skrócie: GG) (Ustawa Zasadnicza) stanowi konstytucję Republiki Federalnej Niemiec. W artykułach, które swoją rangą przewyższają wszystkie inne niemieckie normy prawne, określono podstawowe państwowe decyzje systemowe i system wartości. Obejmują one w szczególności zagwarantowane konstytucyjnie, podstawowe prawa przysługujące jednostce. Zmiany Ustawy Zasadniczej wymagają zgody dwóch trzecich członków Bundestagu oraz dwóch trzecich głosów Bundesratu.

Bundestag i Bundesrat

Reichstag

Parlamentem Republiki Federalnej Niemiec jest „Bundestag“ mający siedzibę w stolicy, Berlinie. W skład Bundestagu wchodzą posłowie wyłaniani w wyborach. System wyborczy jest mieszanką większościowego i proporcjonalnego systemu wyborczego. Posłowie do Bundestagu w połowie wybierani są bezpośrednio a w połowie poprzez partyjne listy krajów związkowych.

Bundestag jest najwyższym organem ustawodawczym Republiki Federalnej. Ustawy Federalne uchwalane są przez Bundestag.

Niemcy są federalną demokracją parlamentarną składającą się z 16 krajów związkowych uczestniczących w systemie politycznym Republiki Federalnej. Dlatego wiele ustaw i rozporządzeń można uchwalić tylko przy współdziałaniu krajów związkowych. Miejscem, w którym zbierają się przedstawiciele krajów związkowych jest Bundesrat, określany również jako „Länderkammer“ (Izba Krajów Związkowych). Siedziba Bundesratu znajduje się również w Berlinie a w jego skład wchodzą członkowie rządów krajowych.

Hiperlink: www.bundestag.de

Hiperlink: www.bundesrat.de

Bundestag w budynku Reichstagu

Posiedzenia Bundestagu odbywają się w budynku Reichstagu. Budynek ten został wybudowany pod koniec XIX w. w czasach „Rzeszy Niemieckiej“ – stąd nazwa Reichstagsgebäude (budynek Rzeszy).

Politycy w Bundestagu to posłowie Parlamentu Federalnego, których nazywa się „Mitglieder des Bundestages“ (MdB) (członkami Bundestagu).

Prezydent Federalny i Kanclerz Federalny

Głową państwa w Republice Federalnej Niemiec jest prezydent federalny. Jego zadaniem jest reprezentowanie państwa, przy czym nie ma on jednak żadnych uprawnień do podejmowania decyzji politycznych. Prezydent wybierany jest na okres pięciu lat przez tzw. zgromadzenie federalne, składające się z członków Bundestagu i z takiej samej liczby członków, wybieranych przez parlamenty krajowe oraz reprezentantów życia publicznego.

Szefem rządu jest kanclerz federalny. Kanclerz oraz jego ministrowie (m.in. minister spraw zewnętrznych, minister finansów, minister spraw wewnętrznych) tworzą „gabinet“ wzgl. rząd. Zgodnie z Ustawą Zasadniczą kanclerz federalny określa kierunki polityki. W ramach tych wytyczonych kierunków ministrowie federalni samodzielnie i na własną odpowiedzialność kierują swoimi resortami. Aby wybrać kanclerza federalnego wymagane są głosy większości członków Bundestagu.

Hiperlink: www.bundespraesident.de

Hiperlink: www.bundeskanzler.de

Hiperlink: www.bundesregierung.de

Niemieccy kanclerze i okresy ich urzędowania:

Federalny Trybunał Konstytucyjny

Federalny Trybunał Konstytucyjny jest najwyższą niemiecką instancją sądowniczą. Jego siedziba znajduje się w Karlsruhe. Trybunał orzeka w skargach konstytucyjnych obywateli i sprawdza zgodność ustaw z konstytucją. Sędziowie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego ze względu na swój strój urzędowy nazywani są potocznie „czerwonymi togami“ („Rote Roben“).

Hiperlink: www.bundesverfassungsgericht.de

Kraje związkowe

Republika Federalna Niemiec jest państwem federalnym składającym się z 16 krajów związkowych. Trzy kraje związkowe to tzw. „miasta - kraje“: Berlin, Brema i Hamburg. Każdy kraj związkowy ma własny parlament (Landtag) i rząd krajowy (Landesregierung). Szefowie rządów krajowych to tzw. premierzy kraju związkowego, którzy w miastach-krajach nazywani są również pierwszym burmistrzem lub burmistrzem rządzącym. Wybory do parlamentów krajowych odbywają się niezależnie od wyborów do Bundestagu. Okresy legislacyjne w poszczególnych krajach związkowych są zróżnicowane. W niektórych krajach związkowych wybory odbywają się co cztery lata a w innych co pięć lat.

Bundeslaender

Wybory

Wahl2

Posłowie do Bundestagu i Landtagów są wybierani w powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborach przez tych obywateli Niemiec, którzy ukończyli 18-ty rok życia. Bierne prawo wyborcze posiadają osoby pełnoletnie.

Wybory do Bundestagu

Wybory do Bundestagu odbywają się co cztery lata. Tak, jak przy wyborach do większości Landtagów – parlamentów krajów związkowych – wszyscy uprawnieni do głosowanie mają dwa głosy. „Pierwszy głos“ oddaje się bezpośrednio na kandydata w okręgu wyborczym (wybory większościowe). „Drugi głos“ oddawany jest na listę danej partii (wybory proporcjonalne). Przy czym drugi głos jest głosem ważniejszym, gdyż ilość drugich głosów dla poszczególnych partii decyduje o podziale miejsc w Bundestagu. W Bundestagu reprezentowane są tylko te partie, które uzyskały przynajmniej pięć procent drugich głosów tzw. „próg pięciu procent“ („Fünf-Prozent-Hürde“) lub zwyciężyły w pierwszych głosach w przynajmniej trzech okręgach wyborczych.

Posłowie danej partii tworzą w Bundestagu frakcję. W większości przypadków kilka frakcji tworzy tzw. „koalicję“, która gwarantuje większość podczas głosowań w Bundestagu. Jednocześnie frakcje koalicyjne tworzą większość na wybory szefa rządu, wzgl. kanclerza federalnego i ministrów. Rząd federalny jest organem wykonawczym federacji i posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

Hiperlink: www.bundeswahlleiter.de

Wybory do Landtagu i Parlamentu Europejskiego

W 16 krajach związkowych co 4-5 lat odbywają się wybory do Landtagu (parlamentu kraju związkowego).

Wybory do Parlamentu Europejskiego w całej Europie odbywają się co pięć lat. „Europarlament“ jest parlamentem Unii Europejskiej (w skrócie: UE). Obecnie UE składa się z 25 państw członkowskich. Republika Federalna Niemiec jest członkiem-założycielem UE. Będąc obywatelem jednego kraju członkowskiego UE można brać udział w wyborach do Europarlamentu w miejscu zamieszkania w Niemczech.

Więcej informacji na temat Parlamentu Europejskiego na stronie Hiperlink: www.europarl.eu.int

Wybory komunalne

Oprócz wyborów do Bundestagu i Landtagów we wszystkich miastach i gminach odbywają się wybory do „rady miasta“ lub „rady gminy“ względnie do „rady powiatowej“. Instytucje te często nazywane są „parlamentami komunalnymi“. W ramach ustaw federalnych i ustaw krajów związkowych decydują one samodzielnie o wszystkich sprawach miasta lub gminy. Dlatego też mówi się o samorządzie komunalnym. Najwyższymi reprezentantami miast i gmin są (nad)burmistrzowie lub starostowie.

Prawo wyborcze cudzoziemców i rada cudzoziemców

Paragraph

Ogólne prawo wyborcze jest zastrzeżone dla obywateli niemieckich. Lecz także nie posiadając niemieckiego paszportu, a spełniając inne warunki, można brać udział w wyborach.

Obywatele Unii od 1994 roku mogą brać czynny i bierny udział w wyborach komunalnych w swoim miejscu zamieszkania, jeśli są tam zameldowani od trzech miesięcy. Aktywne prawo wyborcze oznacza prawo do głosowania, zaś bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania.

Obywatele UE mają także prawo uczestnictwa w wyborach do Parlamentu Europejskiego, jeśli ze swojego prawa wyborczego chcą skorzystać w Niemczech, a nie w kraju ojczystym. Jeśli ktoś, jako obywatel UE, chciałby po raz pierwszy w Niemczech wziąć udział w Wyborach Europejskich, musi zarejestrować się w spisie wyborców w swojej gminie. Informacji udziela biuro wyborcze administracji miejskiej.

Obywatele państw trzecich nie są uprawnieni do udziału w wyborach do parlamentu komunalnego, krajowego, federalnego i Europejskiego. Jedyną możliwością wywierania przez nich wpływu na politykę swojej gminy są rady cudzoziemców. Rady takie istnieją w wielu niemieckich miastach i gminach. Pełnią one rolę doradczą i są wsparciem dla polityki komunalnej. Zagraniczni członkowie rady cudzoziemców są przeważnie wybierani w prawyborach przez cudzoziemską ludność gminy.

Informacje na temat tego, czy w Państwa gminie istnieje rada cudzoziemców, jak jest wybierana i jak pracuje, uzyskacie Państwo w administracji miejskiej.

Dalsze informacje na temat rad cudzoziemców można uzyskać w federalnej radzie cudzoziemców, będącej połączeniem wielu rad cudzoziemców, pod adresem: Hiperlink: www.bundesauslaenderbeirat.de.

Partie

Na mocy konstytucji partie są stałym elementem wolnościowego, demokratycznego porządku podstawowego. Powstają one przez związki obywateli, którzy przez dłuższy czas chcą wywierać wpływ na polityczne kształtowanie woli i uczestniczyć w reprezentacji narodu w Bundestagu lub Landtagu. Partie muszą jednak posiadać wystarczającą gwarancję powagi swych celów a ich wewnętrzny regulamin musi odpowiadać zasadom demokracji.

Partie, które są obecnie reprezentowane w Bundestagu, w porządku alfabetycznym:

Informacji na temat warunków przyjęcia do partii udzielają właściwe biura regionalne. Z reguły członkiem partii mogą zostać również osoby nie posiadające obywatelstwa niemieckiego. Oprócz partii reprezentowanych w Bundestagu istnieją jeszcze inne drobne partie. Partie „DVU“, „Republikaner“ czy „NPD“ to partie skrajnie narodowe wzgl. ekstremalnie prawicowe.

Federalne i Krajowe Centrale Kształcenia Politycznego

Wiele wyczerpujących informacji na temat polityki, społeczeństwa, kultury i gospodarki w Niemczech oraz egzemplarze Ustawy Zasadniczej można uzyskać w Federalnej Centrali Kształcenia Politycznego

Bundeszentrale für Politische Bildung

Berliner Freiheit 7
53111 Bonn
Telefon: 01888 / 515-0

Hiperlink: www.bpb.de

oraz w Krajowych Centralach Kształcenia Politycznego poszczególnych krajów związkowych.

Państwowość prawna

Państwo prawa charakteryzuje podział władzy oraz powiązanie władzy państwowej z ustawą i konstytucją.

Pod względem funkcjonalnym rozróżnia się między władzą ustawodawczą (legislatywą), władzą wykonawczą (egzekutywą) i władzą sądowniczą (judykatywą). Funkcje te są przypisane niezależnym organom państwowym (parlamentom, rządowi, sądom). Zgodnie z Ustawą Zasadniczą wszystkie organy państwowe, również ustawodawca, podlegają porządkowi konstytucyjnemu. Administracja i sądy są związane ustawą i prawem. Wszelka władza państwowa najważniejszym celem swojego działania powinna uczynić poszanowanie i ochronę godności człowieka (Art. 1 Ustawy Zasadniczej). Jednostce gwarantuje się prawa podstawowe, na które może się powoływać wobec państwa. Jeśli ktoś uważa, że działania państwowe naruszyły jedno z jego praw podstawowych, ma do dyspozycji drogę prawną aż do skargi konstytucyjnej, co oznacza, że decyzja organu administracyjnego może zostać sprawdzona przez niezależne sądy.

Sądownictwo Republiki Federalnej Niemiec składa się z pięciu gałęzi:

Orzecznictwem zajmują się w Niemczech niezależni sędziowie zawodowi. Większość sędziów ustanawiana jest dożywotnio i w swoim orzecznictwie związana jest tylko ustawą i prawem.

Prokuratorzy zajmują się postępowaniami karnymi. Na nich spoczywa obowiązek dochodzenia i wyjaśnienia sprawy, jeśli zachodzi podejrzenie popełnienia czynu karalnego.

Adwokaci wykonują wolny zawód jako niezależni doradcy i przedstawiciele we wszystkich sprawach prawnych. Ich wynagrodzenie jest uzależnione od określonych opłat. Osoby o niskich dochodach mogą zostać zwolnione z kosztów procesowych.

Pluralizm i subsydiarność

Polityczna i społeczna dyskusja w dużym stopniu określana jest przez partie polityczne, reprezentantów interesów gospodarczych i społecznych, inicjatywy obywatelskie, instytuty naukowe i media. Mówi się o „pluralizmie“ w kształtowaniu opinii i dyskusji publicznej.

Lista większych i bardziej znanych stowarzyszeń wymienianych często w środkach masowego przekazu jest zamieszczona w załączniku.

Inicjatywy obywatelskie tworzą grupy mieszkańców, kierując się wspólnymi politycznymi, społecznymi, gospodarczymi lub kulturalnymi celami.

Subsydiarność jest zasadą etyki społecznej, która opowiada się za rozwojem indywidualnych umiejętności, samostanowienia i samoodpowiedzialności. Na gruncie polityki oznacza to, że wiele zadań publicznych w Republice Federalnej Niemiec pełnionych jest przez niepaństwowe organizacje i kościoły. Również w Niemczech organizacje te określane są angielskim skrótem „NGO“, oznaczającym organizacje pozarządowe (Non-Governmental-Organisations). Ten podział zadań to właśnie zasada subsydiarności: z wyjątkiem tzw. „zadań zwierzchnich“ jak np. zadania policji, wymiaru sprawiedliwości i wojska, państwo powinno możliwie wiele zadań społecznych przekazać organizacjom i stowarzyszeniom pozarządowym – NGO – , to znaczy, że niższej instancji przypisywane jest pierwszeństwo w działaniu w odniesieniu do instancji wyższej. W sektorze państwowym zasada subsydiarności znalazła dotychczas zastosowanie w podziale zadań pomiędzy gminą i państwem, powiatami i gminami należącymi do powiatu i między federacją i krajami związkowymi. Państwo ma włączać się do działania tylko wówczas, jeśli stowarzyszenia i organizacje samorządowe nie mogą sprostać zadaniom lub nie mogą ich spełnić w wystarczającym stopniu. Praca stowarzyszeń np. w dziedzinie społecznej i kulturalnej w przeważającej części finansowana jest ze środków publicznych.

Organizacje charytatywne

Wiele zadań socjalnych, od opieki nad dziećmi do opieki nad seniorami, od poradnictwa rodzinnego po poradnictwo zdrowotne jest przejmowanych przez organizacje charytatywne. Należą do nich m.in.: robotnicza organizacja charytatywna („Arbeiterwohlfahrt“) (AWO), parytetyczny związek opieki społecznej („Der Paritätische Wohlfahrtsverband“) i Niemiecki Czerwony Krzyż („Deutsches Rotes Kreuz“) (DRK). Są to organizacje świeckie. „Diakonie“ względnie „Diakonisches Werk“ to organizacje Kościoła Ewangelickiego, zaś „Caritas“ to organizacja Kościoła Katolickiego. Niezależnie od wyznania zawsze można zwracać się o pomoc do organizacji „Diakonisches Werk“ lub „Caritas“. Oprócz organizacji charytatywnych w miastach i regionach istnieje wiele zrzeszeń i inicjatyw, pełniących zadania społeczne i kulturalne oraz angażujących się politycznie.

Informacja: Wykaz adresów znajduje się w rozdziale Odsyłacz: Organizacje i kontakt.

Związki zawodowe i pracodawcy

Chronionym Ustawą Zasadniczą zadaniem pracodawców i związków zawodowych jest wynegocjowanie praw i obowiązków pracodawców i pracobiorców w formie pisemnej umowy (zbiorowego układu pracy) (autonomia w zakresie regulowania warunków pracy). W zbiorowym układzie pracy określone są normy minimalne. Odstępstwo od tych norm możliwe jest tylko wówczas, gdy jest to z korzyścią dla pracobiorcy. Zbiorowy układ pracy poprzez zdefiniowanie określonych cech działalności określa np. wysokość wynagrodzenia w danych grupach płacowych (układ zbiorowy w sprawie wynagrodzenia); ponadto określane są warunki pracy, czas pracy i prawa do urlopu.

Związki zawodowe jako strona układu zbiorowego reprezentują społeczne i gospodarcze interesy pracobiorców (robotników, pracowników umysłowych, urzędników, osób uczących się zawodu). Niemieckie związki zawodowe są niezależne od państwa i partii politycznych. Są one związkami zawodowymi zorganizowanymi w oparciu o zasadę związków przemysłowych. Pojęcia „pracodawca“ używa się często jako skrótu na związki pracodawców, np. Federalne Stowarzyszenie Niemieckich Związków Pracodawców (Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände (BDA)) lub Federalny Związek Przemysłu Niemieckiego (Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI)).

Zob. również rozdział Odsyłacz: Indywidualne i zbiorowe prawo pracy